بیائیم بهتر بدانیم وآموخته هایمان را بررسی کنیم(34)

چرا در دماسنج جیوه ریخته اند؟

واژه ی دماسنج خود به شما می گوید که چه کاری از دستش بر می آید.
دما یعنی حرارت و سنج یعنی اندازه گرفتن آن. پس دماسنج دستگاهی است که با آن درجه حرارت را تعیین می کنند. برای تعیین حرارت، تنها راه، این است که اثر و تغییرات آن را بر جسمی مورد توجه قرار دهیم. مثلاً چون ما تغییر محسوسی، بر اثر حرارت، در جسمی مشـاهده کنیم. درباره اش می گوییم:
« این جسم خیلی داغ است! »
گرما و سرما، اجسام بسیاری را تحت تأثیر و دگرگونی قرار می دهند. پس ما برای درست کردن دماسنج به ماده ای نیازمندیم که سرما و گرما در آن بی تأثیر بوده، حالت طبیعی اش را دگرگون نسازد. برای این منظور، جیوه مناسب ترین ماده است.
هر چند که حرارت باعث افزایش حجم جیوه می شود، ولی درجه ی این افزایش در همه ی حالات ثابت و معین است. مثلاً هر گاه جیوه ای را در یک لوله ی شیشه ای بریزیم و آن را گرم کنیم، خواهیم دید که جیوه تا حد معینی انبساط یافته، خود به خود در لوله بالا می آید. سپس هر گاه مجدداً عین همان حرارت را به جیوه بدهیم دوباره تا همان نقطه ی اول بالا خواهد آمد.
پس دماسنج به سادگی از یک لوله ی شیشه ای حاوی جیوه درست می شود. البته باید آن لوله را با اعداد درجه بندی هم بکنیم تا بتواند درجه بالا و پائین آمدن جیوه را به روشنی بیان کند.
در دماسنج های جدید، جیوه در لوله ای به باریکی یک سنجاق ریخته شده و منفذ آن نیز از موی انسان تنگ تر است. در انتهای لوله، مخزن کوچکی است که فقط در آن، به اندازه‌ ی لازم جیوه قرار دارد. اما در خود لوله به جای جیوه، یا گاز نیتروژن ریخته اند و یا اصلاً هوایش را کشیده و خلأ در آن ایجـاد کرده اند. جیوه در چنین لوله ای بالا و پایین می رود و بدین وسیله درجه حرارت را تعیین می کند.
بر اثر گرما حجم جیوه افزایش می یابد = انبساط جیوه
بر اثر سرما حجم جیوه کاهش می یابد = انقباض جیوه
دو شیوه در درجه بندی لوله‌ دماسنج متداول است:
1 - فارنهایت
2 - صد بخشی یا سانتیگراد
در درجه بندی صد بخشی، صفر، نقطه‌ ی انجماد آب است و 100 نقطه‌ جوش آن. اما در درجه بندی فارنهایت، 32، نقطه ی انجماد است و 212 نقطه ی جوش آن.
دماسنج پزشکی که برای تعیین درجه ی حرارت بدن ما به کار می رود، به گونه ای ساخته شده که وقتی جیوه در لوله، بالا رفت تا مدتی همچنان بر سر جایش باقی می ماند. سپس باید آن را به شدت تکان بدهیم تا جیوه، دگر باره به مخزن خود باز گردد.